UNESCO Mirasında Tarihi Keşif
UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alan Kars’taki Ani Ören Yeri’nde sürdürülen kazı çalışmalarında, Selçuklu dönemine ait tuğla gövdeli bir kümbet kalıntısı bulundu. Sultan Alparslan’ın 1064’te fethettiği Ani’de, Fethiye Camisi önünde ortaya çıkan bu yapı, Anadolu’daki ilk kümbet örneklerinden biri olarak değerlendiriliyor.
Ani: Türk-İslam Mimarisinin Beşiği
Orta Asya’dan Anadolu’ya giriş kapısı olan Ani Ören Yeri, 11. ve 12. yüzyıl Türk-İslam mimarisi eserlerini barındırıyor. Bagratlı Hanedanlığı’ndan Osmanlı Devleti’ne kadar birçok medeniyete ev sahipliği yapan bu tarihi alan, Hristiyan ve Müslümanların bir arada yaşadığı bir merkez olarak biliniyor. Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Kafkas Üniversitesi işbirliğinde, 130 kişilik uzman ekip tarafından yürütülen kazılar, 5 farklı noktada devam ediyor. Çalışmalar, Ani’nin taşınmaz ve taşınır kalıntılarını gün yüzüne çıkarmayı amaçlıyor.
Fethiye Camisi Önünde Selçuklu İzleri
Sultan Alparslan tarafından Anadolu’da ilk cuma namazının kılındığı Fethiye Camisi (Ani Katedrali) önünde yapılan kazılarda, Selçuklu dönemine ait tuğla gövdeli bir kümbet kalıntısı keşfedildi. Kazı Başkanı Doç. Dr. Muhammet Arslan,
“Şu anda sahada 5 farklı noktada kazı çalışmalarımız devam ediyor ve bu alanlardan belki de en önemlilerinden birisini Selçuklu mezarlığı oluşturmakta. İlk kez 2021 yılı kazı sezonunda burayı açmıştık, yüzeydeki bazı buluntulardan ve verilerden hareketle buranın bir mezarlık olabileceğini düşünmüş ve yaptığımız kazılar sonucunda hakikaten bir mezarlığı ortaya çıkarmıştık.”
dedi. Kümbet kalıntısının tamamen ortaya çıkarılması için çevresinde kazılar sürüyor.
Anadolu’nun İlk Kümbet Örneği
Doç. Dr. Arslan, bulunan kümbetin Anadolu’daki Selçuklu mimarisi için büyük önem taşıdığını vurguladı:
“Burası Anadolu’daki ilk Türk İslam mezarlığı olarak nitelendirebileceğimiz bir alan ve Fethiye Camisi’nin hemen 30 metre kadar güneybatısında olması hasebiyle de aslında Anadolu’daki ilk haziremiz. Burada daha önceki sezonlarda kare kaide üzerinde sekizgen gövdeli olarak inşa edilmiş bir Selçuklu kümbeti ile birlikte etrafında da sandukalı mezar taşlarını, özellikle Orta Asya’da bizim sıkça gördüğümüz ve Anadolu’da da bunların İslamlaşmış hali olarak kabul ettiğimiz akıt tipi mezar odalarını gün yüzüne çıkarmıştık. Bu yılki kazılarda ise tuğla gövdeli bir kümbet kalıntısına ulaşıldı. Arslan, “Anadolu’daki kümbet mimarisi için belki de ilk örneklerden birisi, hatta ilk örnek diyebileceğimiz bir eser. Çünkü Sultan Alparslan’ın 1064 yılında Anadolu’da fethettiği ilk yer burası.”
dedi.
Selçuklu Mirasının İzinde
Kazılar, Selçuklu’nun Anadolu’ya girişiyle başlayan mimari ve kültürel mirası aydınlatıyor. Arslan, Selçuklular’ın İran’daki tuğla malzeme kullanımını Ani’ye taşıdığını belirtti. Nisan-aralık ayları arasında devam eden çalışmalar, Ani’nin tarihini ortaya çıkararak Türk-İslam sanatının kökenlerine ışık tutuyor. Bu keşif, Ani’nin Anadolu’nun fetih tarihindeki önemini bir kez daha gözler önüne serdi.
