Kuraklık Analizine Bilimsel Yaklaşım
Erciyes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Biyosistem Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ali Ünlükara’nın danışmanlığında, Dr. Fatih Sekendur’un hazırladığı “Standartlaştırılmış Yağış Evapotranspirasyon İndeksinin Farklı Evapotranspirasyon Metotlarıyla Hesaplanması ve Türkiye Ölçeğinde SPI ile Karşılaştırmalı Kuraklık Analizi” başlıklı doktora tezi, Türkiye’deki kuraklık eğilimlerini ortaya koydu. Çalışma, 1980-2019 yılları arasında Türkiye’nin tüm illerinden toplanan 40 yıllık verilere dayanarak aylık, 6 aylık ve yıllık bazda analizler gerçekleştirdi.
Prof. Dr. Ünlükara, çalışmanın metodolojisini şu şekilde özetliyor:
"Türkiye'deki tüm illeri 40 yıllık verileri kullanarak değerlendirdik. Bu değerlendirmeyi yaparken de aylık verileri, 6 aylık ve yıllık toplamları kullandık. Kuraklığa doğru mu gidiyoruz yoksa nemliye doğru gidiyoruz bunu analiz ettik. Yaptığımız analizler sonucunda Güneydoğu Anadolu, Doğu Anadolu ve İç Anadolu bölgelerinde maalesef kuraklığa doğru bir gidişat var. Ege, Marmara ve Karadeniz’de de nemliliğe doğru gidiş olduğunu tespit ettik."
Kuraklık ve Nemlilik Tespit Yöntemleri
Ünlükara, kuraklık analizinde kullanılan “Standartlaştırılmış Yağış İndeksi”nin (SPI) 1993’te geliştirildiğini ve Meteoroloji Genel Müdürlüğü ile Dünya Meteoroloji Örgütü tarafından yaygın olarak kullanıldığını belirtiyor. Küresel ısınmanın etkisiyle artan sıcaklık ve buharlaşma nedeniyle, 2010’lu yıllarda yağış ve buharlaşmayı birlikte değerlendiren “Standartlaştırılmış Yağış ve Evapotranspirasyon İndeksi” geliştirildi. Bu indeks, kuraklık analizinde daha kapsamlı bir yaklaşım sunuyor.
Bölgesel Kuraklık ve Nemlilik Durumu
Güneydoğu Anadolu, Türkiye’nin su kaynaklarının yaklaşık üçte birine sahip ve GAP bölgesinin merkezi konumunda. Ancak bölgedeki hemen hemen tüm illerde kuraklığa doğru bir eğilim gözleniyor. Özellikle Mardin, Şanlıurfa, Adıyaman, Şırnak ve Siirt’te 6 ve 12 aylık periyotlarda kuraklık sinyalleri öne çıkıyor. Ünlükara, bu bölgenin kuraklık açısından en kritik alanlardan biri olduğunu vurguluyor.
Doğu Anadolu Bölgesi: Kuraklık Eğilimi
Doğu Anadolu’daki illerde genel olarak kuraklığa doğru bir seyir tespit edildi. Bingöl ve Malatya, kuraklık eğiliminin en belirgin olduğu iller arasında yer alıyor. Ünlükara, bu illerde önlem alınmasının gerektiğini ifade ederken, diğer illerde daha küçük çaplı değişimler gözlendiğini belirtiyor.
İç Anadolu Bölgesi: Tarımsal Üretimde Risk
Tarımsal üretimde önemli bir yere sahip İç Anadolu Bölgesi, az yağış alıyor ve kuraklık riski taşıyor. Ankara, Konya, Eskişehir, Kırşehir, Nevşehir ve Sivas’ta kuraklığa doğru bir gidişat gözlenirken, Aksaray, Nevşehir ve Yozgat’ta bu durum daha ciddi boyutlarda.
Akdeniz Bölgesi: Zıt Eğilimler
Akdeniz Bölgesi’nde Kahramanmaraş, aylık, 6 aylık ve yıllık bazda kuraklığa doğru giderken, Isparta’da nemliliğe doğru bir eğilim tespit edildi. Bölgedeki diğer illerde ise belirgin bir değişim gözlenmedi.
Ege, Karadeniz ve Marmara: Nemlilik Artışı
Ege Bölgesi’nde genel olarak nemlilik hakim. Ancak Denizli’de yıllık bazda kuraklığa doğru bir eğilim tespit edildi. Manisa ve İzmir’de ise nemliliğe doğru bir gidişat söz konusu. Karadeniz Bölgesi’nde Rize, Sinop ve Samsun nemliliğe doğru ilerlerken, Marmara Bölgesi’nde Kırklareli, Edirne, Yalova, Bilecik ve Balıkesir’de nemlilik artışı gözleniyor. İstanbul’da belirgin bir değişim olmazken, Çanakkale’de kuraklığa doğru bir eğilim dikkat çekiyor.
Tarımsal Üretim ve Su Kaynakları Üzerindeki Etkiler
Nemliliğe doğru giden bölgelerde yağış artışı, tarımsal üretim ve verimliliği olumlu yönde etkileyecek. Ancak kuraklığa yönelen bölgelerde su kaynaklarında ve tarımsal üretimde azalma riski bulunuyor. Ünlükara, bu verilerin il il, bölge bölge ve havza bazında değerlendirilerek tarım politikalarının planlanması gerektiğini vurguluyor.
